Kraków można zwiedzać na wiele sposobów. Śladami największych zabytków lub wybitnych osobistości: Jana Pawła II, Wisławy Szymborskiej czy Stanisława Wyspiańskiego. Do tego grona dołączy Mikołaj Kopernik z okazji zbliżających się 550. urodzin astronoma i ogólnopolskich obchodów Roku Kopernikowskiego 2023. Jakie pomniki nauki powstaną w naszym mieście i przez które dzielnice będzie przebiegać trasa „polskiego Greenwich”?
Gród Kraka a Kopernik i południk
Co ma wspólnego Kopernik z Krakowem? Po pierwsze właśnie tutaj polski naukowiec kształtował swoje młodzieńcze zainteresowania, studiując astronomię na wydziale sztuk wyzwolonych w Akademii Krakowskiej. Po drugie w czasie dorosłego już życia we Fromborku dokonywał pomiarów astronomicznych w oparciu o… krakowski południk zerowy. W dziele „O obrotach sfer niebieskich” południk ten pojawia się cztery razy i stanowi podstawę do obliczeń udowadniających, że Ziemia obiega Słońce, a nie odwrotnie.
Krakowski południk zerowy został opisany aż 500 lat przed najsłynniejszym południkiem w Greenwich i 300 lat przed południkiem w Paryżu, jednak zmiana jego lokalizacji i znaczenia na przestrzeni stuleci wpłynęła na to, iż w XIX wieku całkowicie zniknął z map Krakowa, Polski… i ludzkiej pamięci.
Dopiero od 2012 roku, za sprawą akcji edukacyjnej na temat Honorowego Południka Krakowskiego, pamięć o nim zaczęła być przywracana. W czerwcu 2019 roku przeprowadzono pomiary geodezyjne w obrębie Collegium Śniadeckiego UJ i ustalono aktualną długość krakowskiego południka zerowego, przywracając go na mapy miasta po 150 latach!
„Polski Greenwich” na Rok Mikołaja Kopernika
Współczesna długość geograficzna krakowskiego południka to 19°57’21,237″ E. Od północy Krakowa przebiega on przez osiedla: Kuźnica Kołłątajowska, OZON, a także tereny Górki Narodowej, czyli skrzyżowanie ulic Siewnej i Bociana, gdzie budowana jest obecnie nowa linia tramwajowa.
Dalsza „trasa” południka to m.in.: estakada im. gen. Tadeusza Rozwadowskiego, park na ul. Celarowskiej, cmentarz Rakowicki, Uniwersytet Ekonomiczny, Ogród Botaniczny UJ, Galeria Kazimierz, kamieniołom Liban, rondo przy Bonarce CC, ulica Witosa i park Kurdwanów, przebiegając tuż obok najdalej wysuniętego na południe punktu granic Krakowa.
– Południk w Krakowie to obiekt unikatowy nie tylko na skalę krajową, ale i światową. Pierwszym symbolicznym oznaczeniem go w terenie, czyli tzw. markerem, jest linia w parku kieszonkowym przy ul. Celarowskiej, ale w realizacji są też kolejne projekty.
Zbliżający się Rok Mikołaja Kopernika jest doskonałą okazją do uświadomienia mieszkańcom Krakowa, w jak ważnym dla astronomii i geodezji miejscu mieszkają. Wierzę, że nasze miasto ma szansę stać się „polskim Greenwich” – zapowiada technik geodeta Mariusz Meus, inicjator i – od dekady – promotor akcji „Honorowy południk krakowski”.
Smok Andrzeja Mleczki i podświetlane chodniki
Jak oznaczany będzie południk z okazji obchodów rocznicowych? – Linie w nawierzchniach, medaliony, pomniki z motywem globusa i kompasu, tablice informacyjne… Inspiracje czerpię z symboliki astronomicznej oraz geograficznej, starając się dopasowywać projekty do konkretnego miejsca, by każdy taki „marker” był wyjątkowy – wyjaśnia Mariusz Meus.
– Chcemy zdążyć z realizacją większości przed 19 lutego 2023, czyli przed 550. rocznicą urodzin Kopernika, ale także później będą się pojawiały kolejne markery południka. Co ciekawe, akcja „Honorowy Południk Krakowski” zazębia się z innym projektem budżetu obywatelskiego „Smok co krok”, w ramach którego powstaje w Krakowie smoczy szlak na wzór wrocławskich krasnali. Jedna z metalowych figurek autorstwa Andrzeja Mleczki i Edwarda Lutczyna ma być… smokiem-geodetą stojącym na południku krakowskim, przy szkole podstawowej nr 29.
Najwięcej w temacie południka krakowskiego będzie się działo przy ulicy Kopernika, ale też na Prądniku Białym czy Podgórzu Duchackim.
– W naszej dzielnicy traktujemy ten projekt jako ciekawostkę o walorze edukacyjnym. Przebieg południka oznaczony będzie tu biegnącą przez park Kurdwanowski pięćdziesięciometrową linią światła wykonaną z listwy LED wpuszczoną w trawniki i ścieżki piesze w betonowej oprawie. Linia zacznie się w centrum parku, a skończy w jego południowej granicy, gdzie zwieńczy ją tablica informacyjna – mówi Marcin Bałaga, radny Dzielnicy XI Podgórze Duchackie.
Z kolei Dominik Franczak z Zarządu Dzielnicy IV Prądnik Biały dodaje: – Jeśli mamy coś tak historycznego i istotnego dla nauki na terenie swojej dzielnicy, na pewno warto to wykorzystać. Oznaczanie południka w wielu osiedlach już trwa, dzięki czemu północ Krakowa z pewnością stanie się atrakcyjniejsza.
Co, gdzie, kiedy?
Czyli krótki przewodnik po planowanym na Rok Mikołaja Kopernika szlaku krakowskiego południka zerowego:
- Osiedle OZON – prace nad oznaczeniem południka rozpoczęły się m.in. na chodniku i skarpie przy ulicy Banacha, na wprost budynku nr 41. Efekty będzie można podziwiać prawdopodobnie już tego lata.
- Skrzyżowanie ulic Bociana i Siewnej – wkrótce ma powstać linia wyznaczająca przebieg południka na chodnikach oraz tablice informacyjne od strony obu ulic.
- Ulica Celarowska – w parku kieszonkowym, w cieniu wielkiego dębu, już teraz można zobaczyć pierwszy „marker” przebiegu krakowskiego południka zerowego w postaci betonowych płyt w trawniku i tablicy informacyjnej umieszczonej w kwiatowej rabacie.
- Ogród Botaniczny – stare obserwatorium astronomiczne, czyli Collegium Śniadeckiego UJ przy ulicy Kopernika, to najważniejsza lokalizacja, gdyż to właśnie przez środek jego gmachu przebiega południk krakowski. Władze Uniwersytetu Jagiellońskiego i dyrekcja Ogrodu Botanicznego w Krakowie podjęły już decyzję o oznaczeniu na swoim terenie linii południka.
Pierwotny, rozbudowany projekt zakładał umieszczenie błękitnego podświetlanego globusa na kolumnie w murze ogrodzeniowym ogrodu przy ulicy Kopernika (w czasie pomiarów w 2019 roku okazało się, że południk przechodzi akurat przez środek tej kolumny). Nie doszło jednak do realizacji tego projektu, a ostateczny kształt obecnego nie jest znany. Wiadomo za to, że prace mają ruszyć latem i zakończyć się w tym roku. - Ulica Dembowskiego – ma tu powstać metalowa figurka smoka-geodety – jako symbol południka krakowskiego i część projektu budżetu obywatelskiego „Smok co krok”. W lokalizacji pobliskiej szkoły podstawowej nr 29 znajdowała się bowiem tzw. mira, czyli murowana kolumna, ustawiona dokładnie na krakowskim południku zerowym, służąca astronomom z Collegium Śniadeckiego do kalibrowania teleskopu.
- Park Kurdwanów – projekt w parku przewiduje oznaczenie linii południka podświetlaną linią LED w chodnikach. Linia ma być gotowa w 2023 roku.
